29/4/12

Αλυκές Κοπανά


 Πρόγραμμα περ/κής εκπ/σης «Αλυκές Κοπανά»  από το σχολ. έτος 1992-1993

Στις άκρες του  χώρου  των Αλυκών Κοπανά, έχει χτιστεί το σχολείο μας, οπότε φυσικό να μας απασχολήσουν,  από τα πρώτα βήματά μας στην περιβαλλοντική εκπαίδευση.

Τι είναι όμως οι αλυκές;

Αλυκές είναι ο χώρος παραγωγής αλατιού από θαλασσινό νερό. Βρίσκονται πάντα δίπλα στην θάλασσα, είναι συνήθως ένας χώροι τετράγωνου σχήματος, με χωμάτινα αναχώματα γύρω - γύρω, που τις χωρίζουν από τις διπλανές της και είναι σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας.

Οι δικές μας αλυκές.

Όλες επικοινωνούσαν μεταξύ τους με ένα σύστημα καναλιών, που υπήρχε η δυνατότητα να κλείνουν με ξύλινα πορτάκια - ελάχιστα έχουν απομείνει σήμερα - εγκλωβίζοντας το θαλασσινό νερό σε αυτήν που ήταν έτοιμη για παραγωγή.


Τα "τηγάνια" το 1993, γεμάτα με νερό σαν τόπος κατοικίας των κύκνων

Αυτό το τετράγωνο χωμάτινο κομμάτι ονομαζόταν "τηγάνι". Το "τηγάνι" είναι το μέρος της αλυκής, όπου γίνεται η τελευταία φάση της παραγωγής αλατιού από θαλασσινό νερό.
Και ξεκινάμε έτσι από το τέλος, γιατί τα "τηγάνια" ήταν το πλησιέστερο τμήμα των αλυκών σε μας και γιατί πάνω σε ένα "τηγάνι" έχει κτιστεί το σχολείο μας.
Νοτιοδυτικά του σχολείου μας βρισκόταν το πετρελαιοκίνητο αντλιοστάσιο, που με τις αντλίες του, αντλούσε νερό από τον Ευβοϊκό κόλπο και γέμιζε δεξαμενές όπως τα "τηγάνια", όπου παράμενε ώστε να ανέβει η θερμοκρασία από τον ήλιο. Στη συνέχεια διοχετευόταν σε ρηχότερες δεξαμενές τις "θερμάστρες" για να καταλήξει στα "τηγάνια" αλοπήγια, όπου γινόταν η εξάτμισή του και παρέμενε σαν ένα λεπτό στρώμα πάνω στο χώμα το αλάτι.


Πίσω από τους κύκνους διακρίνεται ένα ανάχωμα μεταξύ των "τηγανιών"

Αυτή η διαδικασία επαναλαμβανόταν πολλές φορές, από τα μέσα Απριλίου ως τα μέσα του Σεπτέμβρη. Κατά διαστήματα, όταν το αλάτι είχε ικανοποιητικό πάχος, το μάζευαν με φτυάρια οι "εξορύχτες" και το μετέφεραν στα "αλώνια". Εκεί το έκαναν κωνικούς σωρούς και το σκέπαζαν για προστασία από πιθανή βροχή.

Το κεντρικό κανάλι εισαγωγής θαλασσινού νερού
Όταν συγκεντρωνόταν σημαντική ποσότητα, έρχονταν υπάλληλοι του Μονοπωλίου το ογκομετρούσαν και το διοχέτευαν στην λιανική αγορά.

Ιστορία των Αλυκών

Ο χώρος που σήμερα ονομάζουμε Αλυκές Κοπανά, υπήρχε από το 1898. Μία έκταση 11.419, 35 τετρ. μέτρων που απαλλοτριώθηκε στις 7-6-1928, προστέθηκε στον προϋπάρχοντα και έτσι δημιουργήθηκε μία δημόσια Αλυκή με απόφαση που πάρθηκε στις 20-3-1935.
Τα τηγάνια ήταν 10 και από αυτά άλλα ήταν θερμάστρες και άλλα αλοπήγια.

Βρίσκονταν στην ιδιοκτησία της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου μέχρι που πέρασαν στον Δήμο Ληλαντίων.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που βρέθηκαν, γύρω από τις αλυκές υπήρχε έντονη οικονομική δραστηριότητα και αυτό μπορεί να συνδυαστεί με την εγκατάσταση των προσφύγων μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ίδρυση της κοινότητας της Νέας Λαμψάκου, με το ΦΕΚ 167 τεύχος Α΄ το οποίο δημοσιεύτηκε στις 10 Αυγούστου του 1927.

Σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία του Κου Τσιτίνη Χρήστου, αρχιτεχνίτη των Αλυκών στα νιάτα του, κατόπιν συνέντευξης το 1993, "οι αλυκές λειτουργούσαν από την εποχή της Τουρκοκρατίας και σταμάτησαν την λειτουργία τους το 1992. Η παραγωγή αλατιού κυμαινόταν από 600 τόνους μέχρι 1000 με 1200."
Μετά την παύση παραγωγής αλατιού, τα τηγάνια παρέμεναν ανεκμετάλλευτα από τον άνθρωπο, εκμεταλλεύσιμα όμως από την πανίδα της περιοχής και από εποχικούς επισκέπτες.

Χλωρίδα και πανίδα

Στον χώρο των τηγανιών κυριαρχούσαν τα φυτά Αρμυρήθρα και Κρίταμο, την πλουσιότερη όμως βλάστηση είχαν τα αναχώματα ανάμεσα στα τηγάνια.
Αγρωστώδη, μαργαρίτες, χαμομήλια, σαμπούκο, περδικάκι, βρούβες, πικροράδικο, κλέφτες, σκυλάκια, ζοχούς, αμμόφιλο, λάπαθο ακόμη και μανιτάρια.
Η πανίδα αποτελείτο από πολλά αρθρόποδα στις πέτρες και κάτω από αυτές, αμέτρητα κοχύλια,  πολλά έντομα (μύγες, κουνούπια, μέλισσες, πεταλούδες, λιβελούλες) και πολλά πουλιά.
Κάποια από αυτά ήταν μόνιμοι κάτοικοι όπως μπεκατσίνια, λευκοσουσουράδες, ψαρόνια, καρδερίνες αλλά υπήρχαν και πολλά αποδημητικά που χρησιμοποιούσαν τις αλυκές σαν τόπο ξεκούρασης και έμεναν από λίγες ημέρες ή μέχρι να ξεχειμωνιάσουν.
Τέτοια πουλιά ήταν σταχτοτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, ψευτομαχητές, πρασινοκέφαλες πάπιες, νερόκοτες και κατά εποχές αργυροπελεκάνοι, καλαμοκανάδες, ερωδιοί.
Να αναφέρουμε ότι το 2001 πάνω από 50 κύκνοι  πέρασαν τον χειμώνα τους εδώ και κάποιοι κολυμπούσαν ακριβώς δίπλα στο σχολείο μας. Ενώ το 1998 έμειναν για λίγες μέρες κάποια φοινικόπτερα (φλαμίνγκος).

Δυστυχώς όμως όλα αυτά είναι ένα παρελθόν!

....Χτες ...Γενάρης 2004

Αντί η περιοχή να μείνει έτσι όπως ήταν μία πηγή ζωής και ομορφιάς για τα όντα που βοηθούσε και προστάτευε, μπαζώθηκε σχεδόν όλα τα "τηγάνια" εξαφανίστηκαν και η περιοχή  μετατράπηκε σε σκουπιδότοπο, παρ όλες τις απαγορευτικές ταμπέλες. Ο δε  Δήμος Ληλαντίων στην προσπάθεια του "να αναβαθμίσει την περιοχή" μπάζωσε  ένα μεγάλο μέρος της έκτασης των Αλυκών, αποσκοπώντας στην δημιουργία σχολών ΤΕΙ, υπό την προστασία των οποίων θα έδινε το υπόλοιπο κομμάτι του υγρότοπου.


...Σήμερα ...Μάιος 2012

Στην πραγματικότητα όμως ούτε ΤΕΙ έγιναν αλλά απλά δημιουργήθηκαν νέες προσβάσεις για την ρίψη σκουπιδιών και κατέστρεψαν την περιοχή, ενώ η συνεχής λειτουργία των μηχανημάτων δεν επέτρεψε από αυτή την χρονιά και μετά, την επίσκεψη των φτερωτών μας φίλων, διώχνοντας και πολλούς μόνιμους κατοίκους.

Έτσι ενώ η συντροφιά μας ήταν οι φτερωτοί επισκέπτες μας, σήμερα αντικρίζουμε τα επιχωματομένα πια ¨τηγάνια¨ και τεράστιες πέτρες που ζητήσαμε από τον Δήμο Χαλκιδέων (όπου πλέον ανήκουμε), να τοποθετήσει για να αποφύγουμε την ρίψη σκουπιδιών.




Ευτυχώς που η φύση προνόησε και πρασίνησε  λίγο τον χώρο.
Όμως το μεγάλο "γιατί" δεν φεύγει από την σκέψη μας!!!

Εδώ θα θέλαμε να παραθέσουμε ένα άρθρο της ευαισθητοποιημένης για το περιβάλλον οργάνωσης WWF, έτσι ακριβώς όπως το αναφέρει στο internet,

Απειλείται η Αλυκή Κοπανά αλλά εμείς επιμένουμε! 
Παρασκευή, 12 Μαρτίου 2010 

Απογοήτευση και οργή ήταν τα συναισθήματά μας όταν κατά την επίσκεψή μας στον υγρότοπο της Αλυκής Κοπανά στις 6-2-2010, είδαμε έναν εκσκαφέα να επιχωματώνει Σαββατιάτικα(!) την εποχική λιμνούλα στα βόρεια των αλυκών. Από το 2007 που απογράψαμε τον υγρότοπο, τον βλέπουμε διαρκώς να υποβαθμίζεται. Αμέσως καλέσαμε την αστυνομία και εκπρόσωπο του Δήμου. Φυσικά υποβλήθηκε μήνυση κατά παντός υπευθύνου στο Α.Τ. Χαλκίδας και ακολούθως καταγγελία στις αρμόδιες υπηρεσίες.

Η ιστορία με τις επιχωματώσεις της Αλυκής Κοπανά κρατάει αρκετά χρόνια. Ήδη, το 2003 είχαν γίνει οι πρώτες καταγγελίες από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για ενέργειες υποβάθμισης της περιοχής από τον Δήμο Ληλαντίων. Οι καταγγελίες αυτές επιβεβαιώθηκαν και ακολούθως επιβλήθηκαν διοικητικές κυρώσεις από τον Νομάρχη Ευβοίας. Ωστόσο, μια σειρά από αυτοψίες στην περιοχή αναδεικνύουν τη συνεχιζόμενη, μέχρι και σήμερα, υποβάθμιση της Αλυκής Κοπανά παρά τις όποιες κυρώσεις έχουν επιβληθεί στον Δήμο Ληλαντίων. Οι αποφάσεις του Νομάρχη Εύβοιας για επιβολή προστίμων αφορούν σε παράνομες εναποθέσεις στερεών αποβλήτων (αποφάσεις 56/12.1.2009 και 1674/6.5.2009 της Ν.Α. Ευβοίας), εκτεταμένες επιχωματώσεις, καθώς και εκτέλεση εργασιών διάνοιξης δρόμου χωρίς την απαιτούμενη περιβαλλοντική αδειοδότηση (απόφαση 2272/16.6.2009 της Ν.Α. Ευβοίας). Με την εμπλοκή του Συνηγόρου του Πολίτη (ΣτΠ) στην υπόθεση από το 2005 ξεκίνησε ένα «γαϊτανάκι» επιστολών με τις αρμόδιες υπηρεσίες, που έληξε τον Αύγουστο του 2009 όταν ο ΣτΠ αποφάσισε να βάλει την υπόθεση στο αρχείο μιας και, όπως ανέφερε, δεν υπήρχε καμία ανταπόκριση από πλευράς του δήμου Ληλαντίων.

 

                          Εποχικά λιμνία στα νότια των Αλυκών (9-3-2008)




                              Μπαζώματα και επιχωματώσεις (24.3.2008)




                                Τα πρόσφατα μπαζώματα (6.2.2010)



                               Τα τηγάνια των Αλυκών Κοπανά (4-2-2010)
                
Δυστυχώς τα πρόστιμα δεν έχουν μέχρι σήμερα δράσει αποτρεπτικά. Από τα εναπομείναντα 310 στρέμματα του υγρότοπου έχουν μπαζωθεί πρόσφατα πάνω από τα 40, ενώ οι διαρκείς υποβαθμιστικές ενέργειες τον «ροκανίζουν» διαρκώς και απειλούν με κατακερματισμό το υγροτοπικό σύστημα και τα ευαίσθητα ενδιαιτήματα που απαντώνται σε αυτό.

Ναι λοιπόν, απογοήτευση και οργή! Όμως δεν το βάζουμε κάτω. Σε συνεργασία με τις τοπικές περιβαλλοντικές οργανώσεις και μεμονωμένους πολίτες παρακολουθούμε τον υγρότοπο. Ξεκίνησε ακόμα ένας μαραθώνιος αλληλογραφίας (και κυρώσεων) ενώ ετοιμάζουμε ένα υπόμνημα με τις θέσεις μας για την προστασία και διαχείριση της περιοχής. Με ομιλίες και άλλες δράσεις προς το καλοκαίρι θα προσπαθήσουμε να ευαισθητοποιήσουμε τους κατοίκους της περιοχής.

Άλλωστε το γνωρίζουν καλά πλέον οι κάτοικοι του Ληλάντιου πεδίου ότι τα μπαζώματα φέρνουν και πλημμύρες, ή όχι;

Περισσότερες πληροφορίες:
Καλούστ Παραγκαμιάν, Υπεύθυνος Προγράμματος Νησιωτικών Υγροτόπων WWF Ελλάς, τηλ: 2810 328019, k.paragamian@wwf.gr


27/4/12

Το Ληλάντιο χτες - Το Ληλάντιο σήμερα

Ένα πρόγραμμα που έχει δύο φορές γίνει στο σχολείο μας ,  είναι αυτό που αφορά την ευρύτερη περιοχή του σχολείου μας, το Ληλάντιο. Το Ληλάντιο είναι η περιοχή της κεντρικής Εύβοιας,  όπου ανήκουμε και εμείς γεωγραφικά.
Το πρώτο πρόγραμμα έγινε το 1997-98 με τίτλο  "Ληλάντιο πεδίο, περπατώντας στα μονοπάτια της φύσης" και το δεύτερο πρόγραμμα το 2005-2006 "Το Ληλάντιο και η θάλασσα χτες -Το Ληλάντιο και η θάλασσα σήμερα"
Μία σχετικά μεγάλη περίληψη - παρουσίαση του υλικού που συγκεντρώθηκε στην διάρκεια των δύο χρόνων, θα σας παρουσιάσουμε στις επόμενες γραμμές.


ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ


Η Εύβοια ένα από τα πολλά νησιά του Αιγαίου πελάγους, το δεύτερο σε μέγεθος, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο από την προϊστορία μέχρι και την σύγχρονη Ελληνική ιστορία.  Ρόλο σπουδαίο που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην γεωγραφική της θέση, αφού είναι συνέχεια της Στερεάς Ελλάδας, αλλά και λόγω της γεωμορφολογίας του νησιού.  Έχει μήκος 175 χλμ.  Η μεγαλύτερη έκτασή της καλύπτεται από ορεινούς όγκους , που την χωρίζουν σε μικρότερες απομονωμένες περιοχές, όπου αναπτύσσονται εύφορες πεδιάδες και κοιλάδες.
Μια από αυτές είναι η πεδιάδα του Λίλαντα.  Μετά από εκτεταμένες έρευνες τα τελευταία χρόνια, έχει διαπιστωθεί η παρουσία του ανθρώπου στην Εύβοια κατά την μέση παλαιολιθική περίοδο, 100.000 έως και 40.000 χρόνια από σήμερα.  Όμως επειδή δεν έχουμε στρωματογραφικές πληροφορίες, δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για μόνιμη εγκατάσταση ή  για διαρκώς μετακινούμενους κυνηγούς.  Παρ΄ όλα αυτά έχει διαπιστωθεί η κατοίκιση της Εύβοιας, σε όλες τις περιόδους της προϊστορίας.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΛΗΛΑΝΤΙΟ


Ενώ δεν έχουμε στοιχεία για την μεσολιθική περίοδο, σημαντική φαίνεται ότι υπήρξε η νεολιθική περίοδος στο νησί(6.000-3.000 π.Χ.).  Φαίνεται ότι τα πλούτη του Ληλάντιου πεδίου και των ψαριών και οστρακοειδών του Ευρίπου, είχαν από τότε προσελκύσει τους ανθρώπους.  Γύρω από την περιοχή της Χαλκίδας, νεολιθικά όστρακα(κομμάτια από πήλινα αγγεία), βρέθηκαν στο Καστέλι Φύλλων, στο Δοκό(θέση Πεϊ), στο Αφράτι κ.α.  Μόνιμοι οικισμοί αναπτύσσονται στην βόρεια και την νότια Εύβοια.  Όμως ο κύριος όγκος του πληθυσμού βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού.  Στις πεδιάδες των Ψαχνών, των Πολιτικών, της Αρτάκης και του Λήλαντα, καθώς και στην Ερέτρια την Αμάρυνθο και τον Μαλακώντα.
Σημαντικότερη φαίνεται η παρουσία του ανθρώπου την πρώιμη εποχή του χαλκού(3.000-2.100 π.Χ.).  Το σημαντικότερο κέντρο ήταν η Μάνικα, αλλά σημαντικά στοιχεία έχουμε και για τον λόφο της Ξηρόπολης στο Λευκαντί.  Πρόκειται για μια μεγάλης και στρατηγικής σημασίας θέση.  Είναι λόφος αρκετά ψηλός, με απότομες πλαγιές και επίπεδη κορυφή 150 επί 600m. περίπου.  Προχωρεί μέσα στην θάλασσα στο ανατολικό τμήμα και απέχει ακριβώς το ίδιο από Ερέτρια και Χαλκίδα.
Σε μικρότερη έκταση έχει ερευνηθεί η περίοδος της μέσης χαλκοκρατίας ή Μεσοελλαδική περίοδος(2000-1650π.Χ.).  Στην ευρύτερη περιοχή του Ληλάντιου, Αμάρυνθο, Ερέτρια και Λευκαντί(Ξηρόπολη), αποκαλύφθηκαν οικοδομικά λείψανα και θαυμαστά δείγματα ¨μινύειας¨ κεραμικής.  Θαυμαστά και κομψά σχήματα όπως σκύφοι, φιάλες και καρποδόχες σε τεφρό, κόκκινο ή κίτρινο γυαλιστερό  χρώμα.  Οι τάφοι αυτής της περιόδου που αποκαλύφθηκαν από τους Ε. Σαπουνά-Σακελλαράκη, Μ. Popham και L.H. Sackett, στους πρόποδες του λόφου της Ξηρόπολης, είναι ξεχωριστός τύπος μνημείου για την Εύβοια.  Μικρότερες εγκαταστάσεις όπως δείχνει η κεραμική, υπήρχαν στην Αγία Ελεούσα, στο Δοκό, το Αφράτι, στο λόφο του Μπαταριά και στην Κακή Κεφαλή.
Στην Υστεροελλαδική περίοδο(1650-1100 π.Χ..) το Λευκαντί (Ξηρόπολη), εξακολουθεί να ακμάζει.
Στους Υπομηκυναϊκούς χρόνους(1100-1050 π.Χ.) ενώ στην Ερέτρια δεν υπάρχουν σημαντικά λείψανα, η Ξηρόπολη εξακολουθεί ακμαία όπως δείχνουν τα ευρήματα από χρυσό και ελεφαντόδοντο.
Στην Πρωτογεωμετρική και Γεωμετρική περίοδο(1050-700 π.Χ.), η Ξηρόπολη αναπτύσσει εμπορικές σχέσεις με Ανατολή και Κύπρο από  όπου εισάγει πλήθος αντικειμένων από φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο και χαλκό.  Στους τάφους της περιοχής βρέθηκαν σημαντικότατα τεκμήρια των στενών αυτών σχέσεων.  Τον δέκατο αιώνα π.Χ. το Λευκαντί παρουσιάζει την μεγαλύτερη ακμή του, όπως δείχνει το μνημειώδες για την εποχή αψιδωτό οικοδόμημα με περιστύλιο και τρία διαμερίσματα, ¨το Ηρώον¨ που περιέκλειε πλούσιες βασιλικές ταφές.  Τα σπίτια είναι πλινθόκτιστα με λίθινα τα θεμέλια και το κατώτερο τμήμα των τοίχων.  Αρχικά όλα είχαν σχήμα αψιδωτό αλλά προς το τέλος της περιόδου παίρνουν ορθογώνιο σχήμα, όπως σε όλη την Εύβοια και τις Κυκλάδες.  Τον όγδοο αιώνα την ναυτική δύναμη παίρνει η Ερέτρια, ενώ το Λευκαντί αρχίζει να παρακμάζει.  Παράλληλα τον όγδοο αιώνα ξεσπάει πόλεμος μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας για την εύφορη πεδιάδα του Ληλαντιου, την οποία διεκδικούν οι δύο πόλεις(Ηρόδοτος V 99, Θουκυδίδης Ι 15,3)
Ο πόλεμος για την κατοχή του Ληλάντιου πεδίου ίσως να αποτελεί την πρώτη σύγκρουση μεταξύ ελληνικών πόλεων καταγράφεται στην ιστορία.  Στην πεδιάδα αυτή βρίσκονται ιαματικές πηγές καθώς και μεταλλεία χαλκού και σιδήρου.  Η κατοχή των πλουτοπαραγωγικών αυτών πόρων ήταν η κυριότερη αφορμή του πολέμου, στην οποία πρωταγωνίστησαν η Χαλκίδα και η Ερέτρια, που ήταν από τις  ισχυρότερες πόλεις της γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου και  πρωτοπόρες στον αποικισμό.  Στη Χαλκίδα την εξουσία ασκούσε το αριστοκρατικό γένος των Ιπποβοτών και στην Ερέτρια των Ιππέων.  Όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης: ¨Οι Ελληνικές πόλεις χωρίστηκαν στα δύο και τάχτηκαν με το ένα ή το άλλο μέρος, κυρίως στον πόλεμο που έγινε κάποτε, παλιά, ανάμεσα στους Χαλκιδιώτες και τους Ερετριείς¨.  Όμως ο Θουκυδίδης δεν σημειώνει ούτε τον χρόνο ούτε το νικητή του πολέμου.  Ως σύμμαχοι των Χαλκιδέων αναφέρονται οι Κορίνθιοι, οι Σπαρτιάτες, οι Ερυθρείς, οι Θεσσαλοί και οι Σάμιοι και των Ερετριέων οι Μεγαρείς, οι Χίοι, οι Μεσσήνιοι, οι Αργείοι και οι Μιλήσιοι.  Ωστόσο η ήττα είτε της μίας είτε της άλλης πόλης θα είχε επιπτώσεις και στην οικονομία των εμπόρων, εταίρων  πόλεων των εμπολέμων.  Δεν πρέπει όμως, να απομονώσουμε το Ληλάντιο πόλεμο από τις υπόλοιπες συρράξεις της περιόδου αυτής, τον Α΄  Μεσσηνιακό πόλέμο και τον Α΄ Ιερό Πόλεμο. Αξίζει να σημειωθεί η συμφωνία των αντιπάλων του Ληλάντιου πολέμου, που μνημονεύει ο Στράβων και αφορά την αποχή από την χρήση τόξων και σφενδονών.
Οι πηγές μας παραδίδουν πληροφορίες για μια μόνο μάχη του πολέμου, ίσως την τελευταία, με αφορμή το θάνατο του Θεσσαλού Αμφιδάμαντα, τον οποίο ύμνησε ο Ησίοδος.  Στη μάχη αυτή η βοήθεια του Θεσσαλικού ιππικού συνέβαλε καθοριστικά στη νίκη των Χαλκιδέων.  Αν η αυτή  πληροφορία ευσταθεί, ο πόλεμος πρέπει να έγινε κατά το τελευταίο τέταρτο του 8ου αιώνα π.Χ.  Κατά μια άποψη η νίκη των Χαλκιδέων είχε ως αποτέλεσμα να αποκτήσουν οι  Σπαρτιάτες τον έλεγχο της νότιας Πελοποννήσου και να ευνοηθούν οι αποικιακές δραστηριότητες των Χαλκιδέων και των Κορινθίων στη Δυτική Μεσόγειο  θάλασσα.
Κατά την Αρχαϊκή περίοδο(700-500/480 π.Χ.) η αναφορά που έχουμε είναι από τον αριστοκράτη λυρικό ποιητή Θέογνι που έζησε στην Χαλκίδα τον 6ο αιώνα π.Χ. και αναφέρει ¨δηώσεις αμπέλων¨ στο Ληλάντιο πεδίο, εξορία ¨των αγαθών¨ και κατάληψη της εξουσίας από τους ¨κακούς¨ χωρίς να ονομάζει κάποια πόλη.  Εικάζεται ότι πρόκειται για την Χαλκίδα και τους Ιππποβότες.

ΜΟΥΣΕΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΑΛΚΙΔΑΣ

Μπροστά στην είσοδο του Μουσείου, στο κέντρο, είναι εκτιθέμενο ένα άγαλμα γονατιστής γυναίκας ακέφαλο, από μάρμαρο που φοράει χιτώνα.(αριθμός 1212)  Ίσως να ανήκε σε μεγαλύτερο ταφικό σύμπλεγμα και πιθανόν παριστάνει θεραπαινίδα που σκύβει και δένει τα σανδάλια της κυρίας της.  Βρέθηκε στη Νέα Λάμψακο και είναι του 4ου αιώνα π.Χ.  Μαζί με το άγαλμα της γυναίκας βρέθηκε ακέφαλο, μαρμάρινο άγαλμα σκύλου(αριθμός 1213) που βρίσκεται δεξιά, της εισόδου.  Πιθανολογείται ότι διακοσμούσε πλευρά ταφικού περιβόλου ή ήταν μνημείο ενός μόνο τάφου.
Στο προαύλιο βρίσκεται ένα μαρμάρινο λιοντάρι που σώζεται το σώμα και ένα τμήμα του κεφαλιού(αριθμό 6123).  Αυτό βρέθηκε σε ένα λάκκο στο Βασιλικό Χαλκίδας έτοιμο να φυγαδευτεί από αρχαιοκάπηλους.  Είναι άγνωστης προέλευσης, ανήκει στην Ελληνιστική περίοδο και είτε είναι γλυπτό αναθέματος είτε ταφικό μνημείο.  Άγαλμα Αμαζόνας που φοράει ανατολικό ένδυμα και αγωνίζεται να ελευθερωθεί από ένα γρύπα που την έχει αρπάξει από τον ώμο, βρέθηκε στην Νέα Λάμψακο και ανήκει στο Β΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.(αρ. 1711).  Επιτύμβια στήλη από γκρίζα πέτρα με την επιγραφή ¨ΦΙΛΟΝΑΥΤΗΣ ΑΝΤΙΜΑΧΟ¨ (αρ. 157).
Ανάγλυφα με παραστάσεις νεκρόδειπνων που βρέθηκαν στην περιοχή του Δοκού(αρ. 913).  Ελεφάντινα πλακίδια από την Νέα Λάμψακο.  Επιτύμβια μαρμάρινη στήλη που προέρχεται από τα Φύλλα(αρ. 4758),  δεν σώζεται το επάνω μέρος και απεικονίζει γυμνό νέο που κρατάει ένα πουλί στο δεξί του χέρι.  Ο σκύλος του περνάει μπροστά του ζωηρός.
Υπόλευκη μαρμάρινη αναθηματική στήλη που βρέθηκε στη θέση Μύτικας.  Εικονίζει τον θεό Διόνυσο, λείπει το επάνω μέρος του κεφαλιού του, με μακρύ χιτώνα βαδίζει και κρατά ένα κάνθαρο στο ένα χέρι και ένα θύρσο στο άλλο.  Αυτό ανήκει σε προχωρημένη Ρωμαϊκή εποχή, αρχαΐζουσας τέχνης(αρ. 6)
Το σπουδαιότερο ίσως εύρημα του μουσείου είναι ένα χρυσό στεφάνι του 90 π.Χ. φτιαγμένο από 133 χρυσά φύλλα ελιάς βρέθηκε σε νεκροταφείο της Αγίας Ελεούσες και άνηκε μάλλον στον αθλητή Θεοκλή του Παυσανίου από Χαλκίδα, ο οποίος αγωνίστηκε σε ηλικία 15 ετών στο Παγκράτιο το δυσκολότερο αγώνισμα της Αρχαιότητας.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΡΕΤΡΙΑΣ

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΕΥΚΑΝΤΙ

Στην πρώτη αίθουσα του μουσείου βρίσκουμε, ευρήματα της προϊστορικής Ξηρόπολης, που βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Βασιλικό σε ένα λόφο ύψους 17μ και έκτασης 600 επί 150μ.  Επίσης ευρήματα από τα πρωτογεωμετρικά νεκροταφεία στο Λευκαντί.  Στην προθήκη 1 βρίσκεται ένα κύπελλο τρωικού τύπου(αρ. 4088), που το όνομά του παίρνει από την Τροία, όπου βρέθηκαν πολλά παρόμοια κύπελλα.  Είναι της πρωτοελλαδικής περιόδου, βρέθηκε στο Λευκαντί και δείχνει τις σχέσεις της περιοχής, με την Τρωάδα και το Ανατολικό Αιγαίο.  Με το νούμερο 16682 είναι αριθμημένο υστεροελλαδικό ¨βαρβαρικό¨ αγγείο που βρέθηκε και αυτό στην Ξηρόπολη.  Στην ίδια προθήκη υπάρχουν δείγματα κεραμικής της μεσοελλαδικής περιόδου(2000-1650π.X.).  Αντιπροσωπευτικό έκθεμα από αυτά είναι ο τεφρός ¨μινύειος¨ κάνθαρος με αριθμό 12810.  Το όνομα αυτού του είδους κεραμικής προέρχεται από τον βασιλιά του Ορχομενού Μίνωα, όπου πρωτοεπισημάνθηκαν τέτοια αγγεία.
Τέλος σε αυτήν την προθήκη ενδιαφέρουσα είναι η κεραμική της Μυκηναϊκής περιόδου της Ξηρόπολης, στην οποία έχουν ερευνηθεί τρεις οικοδομικές φάσεις.  Στην τελευταία φάση, έχουμε πλήθος από δραστηριότητες, ακόμη και εργαστήρια μεταλλοτεχνίας.  Μυκηναϊκά πήλινα αγγεία με θαυμάσια τέχνη δηλώνουν την σπουδαιότητα του τόπου, ακόμα και αν ο Όμηρος δε το αναφέρει πουθενά.  Σημαντικό είναι το πήλινο αλάβαστρο με αριθμό 12805 που ανήκει στην υστεροελλαδική περίοδο(1200-1000π.X.), με τεχνική λευκού επιχρίσματος σε σκούρο φόντο, φέρει παράσταση γρύπα, ελαφιού και ζαρκαδιού.  Με τον αριθμό 1350, έχει χαρακτηριστεί, κρατήρας με παράσταση αιγοειδών, ενώ με τους αριθμούς 16499 και 1280 θραύσματα κρατήρων με παραστάσεις λέοντα και σφήγκας.  Αυτά ανήκουν στην υστεροελλαδική περίοδο(1200-1400π.Χ.).  Τέλος ένας Μινωικός σκαραβαίος με αριθμό 16607 από lapis lazuli,με παράσταση επιτιθέμενου λιονταριού σε αίγαγρο, φανερώνει τις σχέσεις και την επίδραση από την Αίγυπτο.
Στην προθήκη 2, έχουμε ευρήματα του οικισμού της Ξηρόπολης της τελευταίας μυκηναϊκής περιόδου και δείγματα κεραμικής από το πρωτογεωμετρικό νεκροταφείο του Λευκαντί στην θέση Σκουμπρή, του Βασιλικού.  Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα σκεύη καθημερινής χρήσης, όπως τριποδικό μαγειρικό σκεύος με αριθμό 16634.  Με αριθμό 8288 βλέπουμε ένα αγγείο σε σχήμα πουλιού, που δεν είναι ελληνικό και την απομίμηση του, που βρέθηκαν στο νεκροταφείο.  Από την Ιταλία έχει έρθει και το ¨βαρβαρικό¨ αγγείο με αριθμό 16682 που φέρει σχοινοειδή
διακόσμηση.  Αυτά τα δύο όπως και ένα Συροπαλαιστινιακό με αριθμό 8461, που βρέθηκαν και αυτά σε τάφους, δείχνουν τις σχέσεις που είχε αναπτύξει η περιοχή και η Εύβοια γενικότερα κατά τον 12ατο και 11ατο αιώνα π.Χ. με άλλους λαούς, κυρίως λόγω του εμπορίου.
Στις προθήκες 3 και 4 έχουμε αντικείμενα, που βρέθηκαν στο πρωτογεωμετρικό νεκροταφείο(1050-885 π.Χ.) της ύστερης πρωτογεωμετρικής περιόδου(885-825 π.Χ.) και στους πρώιμης γεωμετρικής περιόδου τάφους(825-740 π.Χ.), της περιοχής Λευκαντί.

Οι ανασκαφές έγιναν το 1964, από την ελληνοβρετανική σχολή.  Οι τάφοι ήταν κιβωτιόσχημοι ή λακκοειδείς και ήταν συγκεντρωμένοι κατά συστάδες, που αντιστοιχούσαν μάλλον σε γένη, που ζούσαν σε κώμες, μ΄ επικεφαλής τον βασιλιά.  Οι συστάδες αυτές είναι τρεις κυρίως: της Τούμπας, του Σκουμπρή και των Παλιών Περιβολιών.  Αξίζει εδώ να μιλήσουμε για τα ευρήματα της περιοχής Ξηρόπολη-Λευκαντί.
Σημαντικότεροι είναι οι τάφοι της Τούμπας, με σπουδαιότερο μνημείο το αψιδωτό, πλινθόκτιστο, ταφικό κτίσμα, του 10ου αιώνα π.Χ. το ονομαζόμενο ¨Ηρώο¨.  Αυτό εξωτερικά είχε στοά με κίονες από ξύλο, είχε μήκος 47μ και πλάτος 10μ.  εσωτερικά ήταν χωρισμένο σε τρία μέρη.  Ήταν λιθόκτιστο 1-2μ πάνω από το έδαφος και στην συνέχεια πλινθόκτιστο.  Η στέγη ήταν από πηλό.  Δυτικά κατέληγε σε ξύλινη αψίδα και είχε ανοικοδομηθεί πάνω σε Μυκηναϊκούς τάφους.  Οι νεκροί του Ηρώου ήταν ένας άντρας και μια γυναίκα.  Τα κτερίσματά που τους είχαν αφιερώσει, ήταν χάλκινα αγγεία.  Ο σκελετός της γυναίκας βρέθηκε ατόφιος, ήταν ηλικίας 25-30 χρόνων και φορούσε χρυσό στηθόδεσμο, χρυσή μάσκα και χρυσό περιδέραιο.  Δίπλα στον σκελετό βρέθηκε σιδερένιο μαχαίρι με ελεφαντοστεϊνη λαβή, απόδειξη κατά τους αρχαιολόγους, ότι η γυναίκα θυσιάστηκε μετά τον θάνατο του συζύγου της.  Σ΄ έναν μεγάλο χάλκινο κρατήρα, δίπλα στο σκελετό της γυναίκας βρέθηκαν τα καμένα οστά ενός άντρα, τυλιγμένα σε λινό χιτώνα, με σιδερένια όπλα ξίφος, αιχμή, λόγχη και πέτρινο ακόνι, που επιβεβαιώνουν το γένος του.  Ο νεκρός δηλαδή ήταν ή στρατηγός ή μέλος βασιλικής οικογένειας.  Στο δεύτερο διαμέρισμα βρέθηκαν σκελετοί τεσσάρων αλόγων με σιδερένια χαλινάρια στο στόμα τους.  Επίσης, άξονας και δύο ρόδες, προφανώς άρματος, που ακολούθησαν το νεκρό πολεμιστή στο κάτω κόσμο. 
Το ύφασμα που ήσαν τυλιγμένα τα οστά, μέσα στην  υδρία        βρέθηκε σε άριστη κατάσταση, είναι λινό, μήκους 1,4μ και αποτελεί το πιο σπουδαίο εύρημα.  Φέρει ένα άνοιγμα για το κεφάλι, αλλά δεν έχει μανίκια, θα ήταν ίσως ποδήρης ανδρικός χιτώνας.  Είναι στολισμένο με κοσμήματα και γεωμετρικά σχήματα και είναι αφάνταστης λεπτής τέχνης και ύφανσης.  Στο πάνω μέρος γύρω-γύρω είναι φτιαγμένο με μικρές κλωστές σε κόμπους ενώ στο κάτω μέρος είναι αδιακόσμητο.
Το ύφασμα αυτό, που κάλυπτε τα οστά του άνδρα, που ετάφη κατά τον ομηρικό τρόπο γύρω στο 1100 με 1000π.Χ.,  θεωρείται το πιο αρχαίο, που έχει βρεθεί στον Ελλαδικό και Ευρωπαϊκό χώρο.  Επειδή βρισκόταν μέσα στην χάλκινη υδρία με την τέφρα του νεκρού, διατηρήθηκε στους αιώνες άφθαρτο, μια που ερχόταν σε επαφή με τα χάλκινα τοιχώματα της υδρίας και τα οξείδια του χαλκού επιβράδυναν την αποσύνθεσή του.  Όταν βρέθηκε, μεταφέρθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο.  Για να προστατευθεί το ύφασμα κατασκευάστηκε ένα δωμάτιο από ξύλο και νάιλον ώστε να εξασφαλισθούν οι ίδιες συνθήκες που επικρατούσαν μέσα στον τάφο που βρέθηκε.   Και αυτό γιατί το ύφασμα ήταν υφαντό από λινάρι, που θα γινόταν σκόνη μόλις θα στέγνωνε στον ατμοσφαιρικό αέρα.  Η συντήρησή του κράτησε δυόμισι χρόνια.  Το ύφασμα ξεδιπλώθηκε, πλύθηκε, βρέθηκαν τα περισσότερα κομμάτια του, ράφτηκε πάνω σε υφαντό από βαμβακερό νήμα, μελετήθηκε και βρέθηκε ο τρόπος κατασκευής του: στημόνι, υφάδι, κρόσσια και κόμποι.  Πρόκειται για υφαντό από δίκλωνη κλωστή λιναριού, με δεκαπέντε στημόνια και δεκαπέντε υφάδια στον πόντο.  Δεύτερο ύφασμα στον Ελλαδικό χώρο βρέθηκε στον τάφο της Βεργίνας.
Μέσα στον τάφο υπήρχαν επίσης: μια δίχρωμη οινοχόη, πήλινες κούπες και φλασκιά, μια πυξίδα, ένα κύπελλο, όστρακα, ψήφοι και πήλινες χάντρες.  Όσον αφορά την ερμηνεία του μνημείου, η πρόταση των ανασκαφέων θεωρεί ότι το οικοδόμημα ίσως αρχικά αποτελούσε την κατοικία ενός πολύ σημαντικού προσώπου, ίσως άρχοντα της περιοχής, που μετά τον θάνατο του μετατράπηκε σε ταφικό μνημείο και καλύφθηκε με τύμβο. 
Σε ομάδες τάφων στην θέση ¨παλιά περιβόλια¨ και στην θέση ¨Σκουμπρή¨, τα αντικείμενα που βρέθηκαν, έχουν εισαχθεί κυρίως από την Κύπρο, Ανατολή και Αττική και δείχνουν και αυτά τις σχέσεις της περιοχής, με το Αιγαίο και την Ανατολή κατά τον 10ο και 11ο αιώνα π.Χ.  Αυτά είναι: φλασκί από την Κύπρο, πρωτογεωμετρική Αττική πυξίδα του 825 π.Χ., αμφορίσκος, πυξίδα, αγγεία σε σχήμα πουλιού, φιάλη με προχόη σε σχήμα βάρκας, διάτρητο καλάθι, χρυσά δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, πρωτογεωμετρικός πήλινος κένταυρος που βρέθηκε σπασμένος και μοιρασμένος σε δύο τάφους, και περιδέραιο Κυπριακό ίσως, από φαγεντιανή, που αποτελείται από 293 χάντρες που απεικονίζουν την ΄Ίσιδα και τον Ώρο και φυλάσσονται στην προθήκη 3.
Στην προθήκη 4 βρίσκονται: Οινοχόη με αριθμό 16602 και κρατηρίσκος με αριθμό 16491 αττικής προέλευσης και τα δύο.  Αγγεία από φαγεντιανή σε σχήμα τσαμπιού σταφυλιών με αριθμό 16608-9, ωοειδής  αμφορίσκος  με  αριθμό  16610, δακτυλιόσχημο αγγείο από φαγεντιανή με αριθμό 16611, αγγείο σε σχήμα ζώου με αριθμό 16684,  ξαπλωμένο λιοντάρι από φαγεντιανή με αριθμό 16612, αγγείο σε σχήμα ροδιού με αριθμό 16683  περιδέραιο αιγυπτιακής εισαγωγής από 53 φυλακτά, με καθιστές μορφές και κεντρική μορφή την Ίσιδα που τρέφει τον Ώρο με αριθμό 8766.  Πήλινο άλογο που μεταφέρει αμφορίσκους πάνω σε τροχούς, το οποίο είναι αττικό παιχνίδι και με αριθμό 16685.  Χάλκινοι τροχοί από Κυπριακό υποκρατήρα(βάση  όπου  τοποθετείται  ο  κρατήρας).  Χρυσά ελάσματα, δαχτυλίδια πρωτογεωμετρικής περιόδου, σκουλαρίκια, δύο χάντρες από ορεία κρύσταλλο(αριθμός 8651) και μια χρυσή (αριθμό 8644) και τέλος ένα κύπελλο τοπικής παραγωγής, με αριθμό 16492, που η λαβή του καταλήγει σε σχήμα ποδιού, της πρωτογεωμετρικής περιόδου.
Στην Πέμπτη προθήκη τα εκθέματα προέρχονται από τα νεκροταφεία Σκουμπρή και Τούμπα του Λευκαντί.  Είναι αντικείμενα, είτε τοπικών εργαστηρίων, είτε ξένης προέλευσης και είναι τα εξής: αττική πυξίδα αριθμός 8497, οινοχόη αριθμός 8676, πυξίδα με παράσταση πλοίου, πουλιών και ψαριών με αριθμό 16633, χάλκινες πόρπες αττικοβοιωτικού τύπου με αριθμό 9802, τμήμα περόνης από επιχρυσωμένο σίδηρο με αριθμό 8519.  Από χρυσό, ένα διάδημα, μια ταινία, σκουλαρίκια με σπείρα, χρυσός σφικτήρας για τα μαλλιά και χρυσό επιστήθιο κόσμημα σε σχήμα μηνίσκου.  Ψήφοι από κρύσταλλο, σκαραβαίος από φαγεντιανή και χρυσό κιβωτιόσχημο φυλαχτό από στεατίτη σε σχήμα ναΐσκου, εισηγμένα από Φοινίκη, ημισφαιρική χάλκινη φιάλη, οινοχόη με λαβή σε σχήμα λωτού και ψήφος από κρύσταλλο και χρυσή πόρπη μαρτυρούν την ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας.
Τέλος ευρήματα του τέλους του 8ου αιώνα π.Χ. είναι κυρίως κεραμικά και τα βρίσκουμε στην προθήκη 23.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ σύμφωνα με την βιβλιογραφία είχαμε, στην  Νέα Λάμψακο, στον Δοκο - Αγια Τριαδα,   στην Αγία  Ελεούσα,    στο                                                                              Λευκαντί (πέρα από τα σπουδαιότατα ευρήματα της περιοχής Λευκαντί, που προαναφέρθησαν), στο Βασιλικό - Αγιο Ανδρέα, στην Παλιομαντριά ανατολικά του Βαθροβουνίου στον   
Άγιο Νικόλαο εξωκλήσι του Δοκού, στα Δύο Δάντρα(ΔΟΚΟΣ). στο Καστέλι (ΦΥΛΛΑ), στα Καλύβια(ΦΥΛΛΑ, στον  Άγιο  Ζαχαρία (ΦΥΛΛΑ),στο Λευκό(ΑΦΡΑΤΙ), στην θέση Αργυρού Καμάρι(ΦΥΛΛΑ), στην  Μεταμόρφωση του Σωτήρος(ΦΥΛΛΑ)

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟI  ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Αδαμάντιος Σαμψών αρχαιολόγος(1974-1978).Πλήθος των ευρημάτων, συγκεντρώθηκαν στο Μουσείο Χαλκίδας.  Συνολικά ανασκάφηκαν  164 περιοχές.

ΛΗΛΑΝΤΙΟ ΠΕΔΙΟ ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΓΕΝΕΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Ληλάντιο πεδίο το, ή Λήλαντον ή Λίλαντον ή των Βασιλικών.

Όπως και αν το ονομάσουμε παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από άποψη μορφογένεσης, αλλά και λόγω της μείωσης, που φέρει στον θαλάσσιο χώρο του Στενού του Μπουρτζιού, εξ΄ αιτίας των φερτών υλών του Λήλαντα ποταμού, αλλά και από το παλιρροϊκό ρεύμα.
Ο Στέφανος Βυζάντιος το ονόμασε ¨Μποχώρι¨.  Βαθύπεδο της κεντρικής Εύβοιας, τριγωνικού σχήματος, που επεκτείνεται ανάμεσα στην Χαλκίδα και την Ερέτρια.  Στα σύνορα του, περικλείονται μεταξύ των οικισμών Μπούρτζι - Λευκαντί - Βασιλικό - Φύλλα - Αφράτη - Δοκό και Βρωμούσα.

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΗΛΑΝΤΙΟΥ :

Το Ληλάντιο σχηματίστηκε δια μέσου των χιλιετηρίδων.  Η γέννηση του οφείλεται αρχικά σε τεκτονικά αίτια, που προκάλεσαν την πτύχωση και διάρρηξη των ασβεστολιθικών σχηματισμών της περιοχής, με κατεύθυνση Β-ΒΑ.  Μεγάλη επιφανειακή ανάπτυξη, με σημαντικό πάχος, είναι οι προσχωματικές αποθέσεις του Ληλάντιου πεδίου.  Κάτω από αυτές, βρίσκονται λιμναίοι, πλειοκαινικοί σχηματισμοί, με μεγάλα υδροφόρα στρώματα.
     Πριν εκατοντάδες χιλιετηρίδες η γόνιμη και ωραία αυτή πεδιάδα, ήταν θάλασσα που σχημάτιζε κόλπο, ο δε Λήλαντας, είχε απορροές που άλλαζε συχνά, από την Νέα Λάμψακο και τη  Λιανή Άμμο, ως το Βασιλικό.  Δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί, η ακριβής θέση της ακτής κατά την Προαλλουβική περίοδο, γιατί σήμερα καλύπτεται από τις αποθέσεις του Λήλαντα.  Έχουν βρεθεί όμως κατά την διάνοιξη γεωτρήσεων θαλάσσια απολιθώματα όπως γαστερόποδα, σκαφόποδα, ελασματοβράγχια.  Είναι σχεδόν  βέβαιο ότι η στενή δίοδος μεταξύ Μπουρτζιού και Βοιωτικής ακτής δεν θα υπήρχε, αν δεν υπήρχε το παλιρροϊκό ρεύμα.  Αυτό γιατί οι φερτές ύλες του ποταμού, σε συνδυασμό με τα μικρά βάθη της περιοχής, θα οδηγούσε στην δημιουργία αβαθών, τελείως σημείων.
Τα βρόχινα νερά των ορεινών περιοχών, όπου έχει τις πηγές του ο Λίλας, μεταφέρουν άφθονη λάσπη και την αποθέτουν στο Ληλάντιο, με αποτέλεσμα να το κάνουν γονιμότατο.  Με τεχνικές διώρυγες, αυλάκια και αμπολές, αρδεύεται όλη η πεδινή έκταση από το φθινόπωρο ως τον Μάρτιο.  Ο Λίλας είναι το όριο ευφορίας του Ληλάντιου πεδίου.  Το μεν δυτικό τμήμα φθάνει μέχρι την Νέα Λάμψακο και τη θάλασσα, είναι ευφορότερο και καλύπτεται από οπωροφόρα δέντρα και αμπέλια, από τα οποία πήρε και το όνομα ¨Αμπέλια¨.  Το ανατολικό τμήμα, φθάνει έως την Ερέτρια, σκεπάζεται από ελαιόδεντρα και αμυγδαλιές και καλλιεργείται με σιτηρά και κηπευτικά.
     Η ευφορία του από το παρελθόν έγινε, όπως αναφέρουμε στην ιστορία, αφορμή του Ληλάντιου πολέμου.  Όταν οι Αθηναίοι έγιναν κύριοι της Εύβοιας, για να τιμωρήσουν τους Χαλκιδαίους, που είχαν επαναστατήσει εναντίον τους, τους αφαίρεσαν το Ληλάντιο πεδίο και το μοίρασαν  σε 2000 κληρούχους, που έστειλαν από την Αττική το 505πχ.
     Ο Θέογνις με το “’Ηλθον δ΄ Ευβοίης ’αμπελοεν πεδίον” υπονοεί το Ληλάντιο πεδίο.  Ο Στράβων γράφει, ότι υπήρχαν θερμά νερά στο Ληλάντιο, για θεραπεία διαφόρων παθήσεων.  Είναι γνωστό όμως, ότι ο Σίλας διέμενε στην Αιδηψό και όχι εδώ, όπου δεν υπήρχαν λουτρά.  Παραδόξως, όμως ο Γουναρόπουλος γράφει ότι “υπάρχει και σήμερα θειούχος πηγή”, χωρίς όμως ν΄ αναφέρει που ακριβώς.  Άλλωστε και σήμερα στις εκβολές του Λήλαντα υπάρχουν λεκάνες με ¨θερμά¨ στάσιμα νερά το καλοκαίρι, που προτιμούν πολλοί κολυμβητές.  Ίσως και στην αρχαιότητα να συνέβαινε το ίδιο και αυτό να υπαινίσσεται ο Στράβων.

Ο ΛΙΛΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ :

Ο Λίλας είναι ο μεγαλύτερος και μακρύτερος ποταμός της Εύβοιας.  Πηγάζει από τα βουνά Δίρφη - Ξηροβούνι - Όλυμπο, διαρρέει τα υψίπεδα των Καθενών - Μίστρου - Θεολόγου, φτάνει στο Ληλάντιο και χύνεται στον Ευβοϊκό κόλπο, ανατολικά του παράλιου φρουρίου του Μπουρτζιού.  Τον χειμώνα και την άνοιξη έχει άφθονα νερά, αλλά το καλοκαίρι ξεραίνεται  και μόνο μικρά ρυάκια, τρέχουν από το Φθινόπωρο μέχρι την Άνοιξη. Τα νερά του διοχετεύονται, για την άρδευση των αμπελιών, σε όλη την έκταση του Ληλάντιου που τον κάνουν γόνιμο, με τη  λάσπη που μεταφέρουν.  Στα χρόνια της Ενετοκρατίας υπήρχε ο “ποταμάρχης” αξιωματούχος που φρόντιζε για το πότισμα της πεδιάδας του Λήλαντα.
Ο Λίλας έχει χαρακτηριστεί με πολλά ονόματα, όπως “η ζωή του νησιού”, “μάτια”, “φύλακας του Νεγρεπόντε”.  Από τις πηγές του στα Καμπιά της Στενής, μετέφεραν το νερό του, για ύδρευση, της πόλης της Χαλκίδας, τόσο στην αρχαιότητα όσο και επί Ενετοκρατίας.  Λείψανα του υδραγωγείου σώζονται στην θέση “Καμάρες” στην Χαλκίδα, αλλά και στους Βούνους.
     Είχε απορροές, τις οποίες άλλαζε συχνά, από την Λάμψακο και την Λιανή Άμμο, ως το Βασιλικό.  Είχε διακλάδωση  στην ροή του προς Δοκό και από εκεί, προς την Λιανή Άμμο.  Σύμφωνα με μαρτυρίες, παλαιοτέρων κατοίκων της περιοχής, πριν αρκετά χρόνια, μέχρι το 1915, έφθασε να ρέει δυτικά της Αγίας Παρασκευής και των δύο Πύργων.
     Όπως προαναφέραμε, η κοίτη του, έχει μικρή σχετικά κλίση και η λεκάνη απορροής του είναι 300km2.  Εξετάζοντας την παλαιογεωγραφική εξέλιξη της κοίτης του ποταμού, υπάρχουν τρεις απόψεις:
1) Κατά το παρελθόν ο Λίλας έρεε δυτικότερα της θέσης ¨Δύο Πύργοι¨, όπου άφηνε τα υλικά του, έτσι ώστε σχημάτισε την Δ. και την Β.Δ. πλευρά του Ληλαντίου.
2) Όπως σήμερα, έτσι και στο εγγύς γεωλογικό παρελθόν, ο Λίλας χυνόταν στη σημερινή θέση Μπούρτζι, με δύο κοίτες.  Μια στη σημερινή κοίτη και μια πιο πλάγια, όπως αναφέρει ο Σωτήριος Λεοντάρης στο “Περί γενέσεως του Ληλαντίου πεδίου” αλλά και όπως διηγούνται οι γεροντότεροι.  Μαρτυρία γραπτή για  τις  εκβολές  του  Λήλαντα  έχουμε  από  το  ψήφισμα  με  αριθμό  14  της  14/1/1900 του  Δημοτικού  Συμβουλίου  της  Α τάξεως  Δήμου  Χαλκιδέων, όπου  αποφασίζεται  η  διευθέτηση  της  κοίτης  του  ποταμού  λόγω  των  καταστροφών  που  προκαλούσε  στις  καλλιέργειες  της  περιοχής.
3) Τα νερά του ποταμού μετά την στενή διάβαση στο Αφράτη, έπεφταν πάνω στον ασβεστολιθικό όγκο των “Δύο Πύργων”, με αποτέλεσμα ο ποταμός να διαχωρίζεται σε δύο.  Ο ένας έρεε δυτικά του όγκου. Ο άλλος έρεε ανατολικά των Δύο Πύργων, πορεία που ακολουθεί ως σήμερα.  Το ότι δυτικά των Δύο Πύργων υπήρχε ροή ποταμού, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι στην περιοχή βρίσκονται κροκάλες και άμμος αφ΄ ενός και από τα υφάλμυρα νερά των πηγαδιών που υπάρχουν στην περιοχή αφ΄ ετέρου.  Το ότι τα πηγάδια έχουν υφάλμυρα νερά, οφείλεται ακριβώς στην ύπαρξη κροκάλων και άμμου έτσι ώστε, η προσπέλαση της θάλασσας γίνεται ευκολότερη.  Άλλωστε τα πηγάδια που είναι μακριά από τον άξονα ροής, δεν έχουν υφάλμυρα νερά.
     Εξετάζοντας την περιοχή, υπάρχουν δύο ποτάμιες αναβαθμίδες που συναντώνται δυτικά του Αφρατίου και των Φύλλων.  Και οι δύο, αποτελούνται από τα ίδια λιθολογικά στοιχεία(κροκάλες, άμμο, άργιλο και κοκκινόχωμα).

ΠΥΡΓΟΙ ΤΟΥ ΛΗΛΑΝΤΙΟΥ

Πύργος: ψηλό και οχυρό οικοδόμημα.  Οι Ρωμαίοι τους ονόμαζαν TURRIS λέξη με ρίζα ελληνική από την λέξη “τύρσις” που δήλωνε το ψηλότερο σημείο των τειχών.  Οι Βυζαντινοί τους τετράγωνους μοναχικούς πύργους ονόμαζαν “μονοπύργια”, ενώ όταν είχαν μικρό  περίβολο τους έλεγαν “πυργοκάστελλα”.  Οι Φράγκοι αυτά τα μονοπύργια τα ονόμαζαν TOURS DE FORCE.
Μετά την κατάκτηση της Εύβοιας από τους Φράγκους το 1204, οι κατακτητές φρόντισαν να οχυρώσουν την κτήση τους.  Έτσι κατασκεύασαν ψηλούς ορθογώνιους πύργους για την άμυνα των περιοχών τους, πολλοί από τους οποίους έχουν σωθεί ως σήμερα.
Λιγότερο πολεμοχαρείς στην συνέχεια οι Λομβαρδοί, συνέχιζαν να κατασκευάζουν αμυντικούς πύργους στην Εύβοια.  Οι τοποθεσίες στις οποίες έκτισαν τους πύργους τους, Φράγκοι, Λομβαρδοί, αλλά και Βενετοί, ήταν προσεκτικά διαλεγμένες.  Οι Βενετοί είχαν κατασκευάσει ισχυρό πύργο κοντά στο σημερινό χωριό Γίδες για να έχουν τον έλεγχο των πηγών του Λήλαντα ποταμού.  Οι δυο πύργοι κτισμένοι σε ύψωμα του Ληλάντιου πεδίου, είχαν σαν στόχο τον έλεγχο και την ασφάλεια των νερών του ποταμού για την ύδρευση της Χαλκίδας.
Το 1429 υπήρχε Βενετός αξιωματούχος, επονομαζόμενος ¨ποταμάρχης¨, που φρόντιζε για το πότισμα των αγρών και την συντήρηση του υδροδοτικού συστήματος της Χαλκίδας.  Αυτός πιθανόν, έμενε σ΄ έναν από τους δυο πύργους.
Όμως οι πύργοι είχαν και άλλη αποστολή.  Σε περίπτωση εχθρικών επιδρομών, οι κάτοικοι των γύρω οικισμών έβρισκαν σ΄ αυτούς καταφύγιο.  Στα ψηλότερα σημεία τους σ΄ εποχές αναταραχής, υπήρχαν φρουροί  οι οποίοι ειδοποιούσαν τους κατοίκους για να προφυλαχθούν.  Η ύπαρξη πύργων σε μια περιοχή μαρτυρά την ευφορία του τόπου και τον συνεχή οικισμό του.
Οι πύργοι της Εύβοιας ανήκουν σε μια κατηγορία αμυντικών οικοδομημάτων με αρχιτεκτονική, που αναπτύχθηκε τον 11ο αιώνα και ήταν διαδεδομένη στην μεσαιωνική Ευρώπη.

ΠΥΡΓΟΙ ΣΤΟ ΛΗΛΑΝΤΙΟ

Lilanto(Lelantos-Lilant-Tianto-Ληλάντιο-Λίλας)
Βασιλικό - Filla (Φύλλα) - Καστέλι.
Σε σχεδιάγραμμα του κ. Koder σημειώνονται οι εξής οχυρώσεις: Βασιλικό, Ληλάντιο(Δύο πύργοι) και Φύλλα(Καστέλι).  Συνολικά τέσσερις, όσες σώζονται και σήμερα.

ΚΑΣΤΕΛΙ
Το καστέλι ή Filla, είναι τα ερείπια του κάστρου των Φύλλων, στην κορυφή ενός βραχώδους και απόκρημνου υψώματος.  Ριζωμένα στο χείλος ενός γκρεμού τα υπολείμματα του άλλοτε λαμπρού αυτού κάστρου το οποίο παλιά αποτελούσε φέουδο του Merito dall Carceri, δεσπόζουν ακόμη σε ολόκληρη την περιοχή
 Ο επισκέπτης του για να δει, πρέπει πρώτα να ξεπεράσει τις δυσκολίες της δύσβατης ανάβασης και να φθάσει στην κορυφή του υψώματος, όπου βρίσκεται το κάστρο.  Το κάστρο του οποίου κάποτε όποιος ήταν ¨κύριος¨, είχε και την κυριότητα ολοκλήρου του Ληλαντίου πεδίου.  Ταυτόχρονα όμως ήταν κύριος και της οδού που οδηγούσε στην πλούσια ανατολική Εύβοια.  Μόλις φθάσει κανείς εκεί αισθάνεται να στροβιλίζεται στον λαβύρινθο του χρόνου, δραπέτης της εποχής του και σιωπηλός παρατηρητής μιας άλλης εποχής.
Τα Φύλλα(Filla - Καστέλι) βαρονικό Φράγκικο κάστρο, κάνουν την εμφάνιση τους έντονα στην ιστορία του 13ου αιώνα.  Είναι ένα μεσαιωνικό ευβοϊκό ερείπιο το οποίο κατοικήθηκε από τον ιππότη Λικάριο, θρυλική μορφή της Μεσαιωνικής Εύβοιας.
  
ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ
Λίγο νοτιότερα από την Χαλκίδα, μέσα στο χωριό Βασιλικό, βρίσκεται ένας γεροδεμένος τετράγωνος πύργος, προορισμένος να προστατεύει τους κατοίκους του πλουσίου και πολυάνθρωπου χωριού.  Όταν το 1470 οι Τούρκοι πολιόρκησαν την Χαλκίδα, ο πύργος καταλήφθηκε απ΄ αυτούς που όμως δεν τον γκρέμισαν, τον διατήρησαν και τον χρησιμοποίησαν για την δική τους ασφάλεια.

Ο πύργος του Βασιλικού είναι τετράγωνος με διαστάσεις 8,40μ. επί 8,40μ.  Αυτός και ο πύργος στο Άνω Κουρούνι είναι από τους ογκωδέστερους στην Εύβοια.  Η τοιχοδομία του αποτελείται από αργολιθοδομή, κάτι που συναντάμε συχνά στα οχυρά της Εύβοιας.  Η πύλη του πύργου βρίσκεται σε μεγάλο ύψος από την επιφάνεια του εδάφους.  Στο επάνω μέρος φέρει επάλξεις σε σχήμα ¨Μ¨, οι οποίες συνηθίζονται στην Ιταλική οχυμαρωτική αρχιτεκτονική του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης.
                             
ΟΙ ΔΥΟ ΠΥΡΓΟΙ
Στο κέντρο του Ληλαντίου, σε ένα ασβεστολιθικό λοφίσκο, βρίσκονται κτισμένοι δύο πύργοι διατηρημένοι σε αρκετά καλή κατάσταση.  Σαν αποστολή τους είχαν την φύλαξη της εύφορης περιοχής και των νερών του Λήλαντα που ρέει στην βάση του υψώματος.  Είναι κτισμένοι με την βασική αρχιτεκτονική της δυτική και κεντρική Ευρώπης.  Ο ανατολικός είναι τετράγωνος με διαστάσεις 6,10μ. επί 6,10μ. , ενώ ο άλλος έχει διαστάσεις  7 επί 7,5μ.  Οι λίθινοι όγκοι ακατέργαστοι, τοποθετημένοι όμως με προσοχή ο ένας πάνω στον άλλο, συγκολλημένοι με ασβεστοκονίαμα, διακρίνονται από τις δυνατές κάθετες γραμμές, οι οποίες χαρακτηρίζουν την εξωτερική εμφάνιση των πύργων και μαρτυρούν μια οργανωμένη συμμετρία.
Η καθαρότητα της μορφής, η απλότητα της φόρμας, η επιβλητικότητα και η αυστηρότητα της όψης, οι θυρίδες για τα ελαφριά όπλα στο κατώτερο τμήμα τους και οι επάλξεις σε σχήμα ¨Μ¨ υποδηλώνουν τον πολεμικό προορισμό τους.
Εξωτερικά μπορούμε να τους διαιρέσουμε σε τρία τμήματα, την βάση, το μεσαίο και το άνω τμήμα.  Το μεσαίο τμήμα αρχίζει αρκετά ψηλά από το έδαφος, όπου βρίσκεται και η μοναδική είσοδος των πύργων  σε ύψος 6μ.  Μια βραχύτατη στοά με μήκος όσο και το πάχος των τειχών, οδηγεί στο εσωτερικό των πύργων.  Σ΄ αυτό το μεσαίο βλέπουμε και μικρά τοξωτά παράθυρα.  Το πάνω μέρος του ανατολικού πύργου έχει ένα χαρακτηριστικό στοιχείο.  Τέσσερα κυκλικά ανοίγματα που δίνουν την εντύπωση της ύπαρξης των ρολογιών στις τέσσερις πλευρές του.
Αυτό το στοιχείο είναι που τον χαρακτηρίζει σαν τον παλαιότερο πύργο ρολογιού στην Ελλάδα, αφού χρονολογικά η κατασκευή του τοποθετείται στο 15ο αιώνα.
Εσωτερικά οι πύργοι σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της εποχής χωρίζονται σε τέσσερις ή πέντε ενιαίους και υπερκείμενους ο ένας του άλλου χώρους.  Για την κατασκευή της λιθοδομής, έχουν χρησιμοποιηθεί πετρώματα της γύρω περιοχής, γεγονός που βοηθά την οργανική τους ένταξη στο περιβάλλον.  Σε ορισμένα σημεία τους έχουν χρησιμοποιηθεί κομμάτια από οπτόλιθους, τα οποία τοποθετούνται ανάμεσα στα κενά των λίθων για μεγαλύτερη στερεότητα και αντοχή.

ΛΕΧΡΕΣ ΑΦΡΑΤΙ
Μετά το Αφράτι και αφού πάρουμε τον δρόμο που ανηφορίζει πλάι στην ροή του Λήλαντα ποταμού, φθάνουμε σε μια ορεινή θέση τα Πετράλωνα, το ψηλότερο σημείο της διαδρομής.  Κοιτώντας αριστερά, σε ένα βράχο στην μέση της πεδινής έκτασης Λέχρες, σε υψόμετρο 280m βρίσκεται το κάστρο μεσαιωνικά υπολείμματα, χωρίς να φαίνονται παλαιότερα δείγματα ενώ στο πλάτωμα του βράχου διακρίνονται θεμέλια από άλλα κτίσματα.  Μόνο ένας από τους παλιούς χάρτες το αναφέρει και μάλιστα με την σημερινή ονομασία.  Σε απόσταση 500m υπάρχουν τα ερείπια βυζαντινής εκκλησίας του Αγίου Βασιλείου, που πιθανώς ήταν εκκλησία του κάστρου.  Από το κάστρο των Λεχρών υπάρχει καλή οπτική επαφή με το κάστρο των Φύλλων και το πύργο στο Λευκαντί.

ΠΥΡΓΟΣ ΛΕΥΚΑΝΤΙ
Στον κάμπο, κοντά στην παραλία και ακριβώς 100m  ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, 10km από την Χαλκίδα, βρίσκονται πάνω σε ύψωμα τα λείψανα μεσαιωνικού πύργου.  Φαίνεται καθαρά η βάση του σε ύψος 0,80m από το έδαφος, όμως πάνω του βρίσκεται κτισμένη αποθήκη.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Οχυρό στο Μπούρτζι ερειπωμένο, μεσαιωνικής εποχής, ολοστρόγγυλο κτισμένο από κοινά λιθάρια με πολύ ασβέστη, προμαχώνας του Ευβοϊκού.  Δεν υπάρχει ούτε γκραβούρα ούτε φωτογραφία του βέβαια, μόνο ένας σωρός από πέτρες.

ΤΑ ΦΡΑΓΚΙΚΑ ΟΙΚΟΣΗΜΑ (Γ. Ε. ΤΙΠΑΛΔΟΣ)

Σε μια ανατύπωση από το Δ΄ τόμο της επετηρίδος της εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, η οποία έγινε το 1927 στην Αθήνα από το τυπογραφείο Εστία ¨Τα Φράγκικα Οικόσημα της Χαλκίδας¨ γράφει ο Γ.Ε. Τιπάλδος (ελεύθερη μετάφραση) : “Σύμπλεγμα από τρία οικόσημα με σπασμένα και ασυναρμολόγιτα μάρμαρα.  Οι απεικονίσεις πάνω στα μάρμαρα, είναι αρκετά φθαρμένες.
Το σύμπλεγμα αυτό βρέθηκε προ 17ετίας περίπου (1910) σε ένα χαντάκι στη βάση του βορειοανατολικού πύργου των Φύλλων στην Εύβοια-κοινώς ονομαζόμενο ¨το Καστέλι¨.  Πρέπει να πούμε ότι δεν ήταν σύμπλεγμα αλλά σπασμένα μάρμαρα, με απεικονίσεις οικόσημων.  Αυτοί που τα βρήκαν τα μετέφεραν  στην Χαλκίδα, όπου καθαρίστηκαν επιμελώς και συναρμολογήθηκαν με πολύ προσοχή φτιάχνοντας το σύμπλεγμα των τριών οικόσημων που βλέπουμε στον πίνακα Β.  Το πρώτο (αρ. 6), είναι το οικόσημα των Lippomano.  Ο Πέτρος Lippomano ήταν σύμβουλος της Ενετίας στην Χαλκίδα και όταν πέθανε το 1398 τάφηκε στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου, του ναού της Αγίας Παρασκευής.  Ο Γάλλος ιστοριοδίφης Buchon είχε ερμηνεύσει τις εκατέρωθεν του Τελαμώνα λεοντοκεφαλές σαν πύργους.  Το σωστό οικόσημο των Lippomano είναι το ακόλουθο: “Ερυθρό με Τελαμώνα αργύρου, εκατέρωθεν του οποίου ανά μια αργυρά Λεοντοκεφαλή”
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ “ΑΡΜΑΣ”

Ο ναός της μονής σώζεται σε κατάσταση  άριστη. Είναι Βυζαντινός του 13ο αιώνα και είναι χτισμένος πάνω σε παλαιότερο χριστιανικό, που και αυτός, ήταν κτισμένος σε παλαιότερο ειδωλολατρικό. Αυτό φαίνεται, από τα οικοδομικά υλικά, που  έχουν  χρησιμοποιηθεί για  να   κτιστεί ο ναός.Επί Φραγκοκρατίας, ο ναός δέχτηκε τις επιδράσεις της τεχνοτροπίας της Δύσης. Επί Τουρκοκρατίας, κάηκε το μοναστήρι και ο ναός, πράγμα που είχε σαν  αποτέλεσμα να καταστραφούν οι τοιχογραφίες του   στο  εσωτερικό  του  ναού.                                
Πολλοί υποστηρίζουν, ότι ο ναός χτίστηκε το έτος  Α Ρ Μ Α =1141.  Όμως η εντοιχισμένη στον εξωτερικό χώρο επιγραφή, δεν αναφέρει ΑΡΜΑ αλλά ΖΡΜΕ=7145, που αντιστοιχεί με το χριστιανικό έτος 1637.  Όμως για ευκολία έχει επικρατήσει το ΑΡΜΑ.  Το ότι έχει κτιστεί τον 13ο με 14ο αιώνα συμπεραίνεται από το σύστημα της τοιχοδομίας του, την έλλειψη κεραμοπλαστικών διακοσμήσεων, την χρήση πωρόλιθων και κυρίως την Δυτική επίδραση στην μορφή των καμάρων και των τοξυλλίων των παραθύρων.  Σε αυτό βοηθούν και οι λίγες τοιχογραφίες που έχουν σωθεί. Γενικότερο σχέδιο του βέβαια είναι του σταυροειδούς εγγεγραμμένου το οποίο είχε επικρατήσει στην Ελλάδα από τον 10ο αιώνα.  Ο πρόναος προστέθηκε αργότερα και είναι του 17ου αιώνα.  Ο ναός έχει διαστάσεις  μαζί με τον νάρθηκα(πρόναο) 16 επί 7,5 μέτρα περίπου και διαθέτει μια μικρή είσοδο  ύψους 1,10 μέτρα περίπου.  Ενδιάμεσα του ναού και του πρόναου, υπάρχει ένας χώρος, πλατύς 0,80 μέτρου, που πιθανόν χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως πρόναος.  Αυτόν οι μοναχοί τον ονόμαζαν βαπτιστήρι γιατί παλαιότερα οι χριστιανοί που εβαπτίζοντο σε μεγαλύτερη ηλικία, δεν είχαν δικαίωμα να μπουν στον κύριο ναό πριν βαπτιστούν, και  έτσι έμεναν στον πρόναο.  Πάνω από την είσοδο, βρίσκεται η εικόνα του Αγίου Γεωργίου.  Λέγεται, ότι η εικόνα αυτή βρέθηκε από τους μοναχούς στην ρίζα της ελιάς μπροστά από τον Ναό.  Στην νότια πλευρά, υπάρχει δεύτερη είσοδος που δεν χρησιμοποιείται.
Εξωτερικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανατολική πλευρά, πίσω από το Ιερό, όπου έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα μαρμάρινα γλυπτά, από αρχαία οικοδομή ή παλαιοχριστιανικό ναό.  Πάνω από το παράθυρο υπάρχει ένα σκαλισμένο μαρμάρινο επιστήλιο.  Πάνω από το επιστήλιο, υπάρχει εντοιχισμένο τμήμα αρχαίας επιτύμβιας στήλης με γλυπτό ¨Ανθέμιον¨.  Βορειότερα από το ανθέμιο, υπάρχει ένα μικρό γλυπτό, μυθολογικού ζώου. Ένας γρυπολέοντας με φτερά, του 8ου-9ου αιώνα μ.Χ.  Πάνω από τον γρυπολέοντα, βρίσκεται ένα γλυπτό με ανάγλυφα μικρά κυπαρίσσια και ένα με στρογγυλό πλατύφυλλο άνθος.  Στο βόρειο τμήμα, υπάρχει η επιγραφή από την οποία πήρε ο ναός το όνομά του.  Είναι γραμμένη με μεγάλα ανάγλυφα γράμματα, πάνω σε λευκό μάρμαρο, αποτελούμενη από 8 στίχους,(όπως μπορούμε να δούμε σε πανομοιότυπό της στο τέλος του κεφαλαίου εικ. 35). Καθαρογραμμένη η επιγραφή αναφέρει:

      +ΑΝΘΙΜΟΣ
      ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ
      + ΕΤΕΛΕΙΩΘ
      Η Ο ΝΑΟΣ Τ(ΟΥ)

      ΜΕΓΑΛΟΜΑΡ

      ΤΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙ
      ΟΥ ΕΝ ΜΗΝΙ ΜΑΙΩ
      ΕΠΙ ΕΤΟΥ ΖΡΜΕ
    
Στην βόρεια και νότια πλευρά, υπάρχει ένα χαρακτηριστικό θρανίο, όμοιο μ΄ αυτό του ναού Αγίας Θέκλας Ευβοίας και του Αγίου Νικολάου Βάθειας.  Αυτό κατά τους υστεροβυζαντινούς και της Τουρκοκρατίας χρόνους, αποτέλεσε  απαραίτητο κτιριολογικό στοιχείο των μικρών ναών, των αγροτικών κυρίως περιοχών, με ιδιαίτερη διάδοση στους ναούς των Κυκλάδων.
Ο ναός είναι χτισμένος στο κέντρο περίπου εσωτερικής ευρύχωρης αυλής, ώστε να είναι από παντού προσιτός.
Εσωτερικά ο κυρίως ναός είναι τρίκλιτος, με τέσσερις κολώνες που στηρίζουν τον κομψό τρούλο, παράδειγμα κατασκευαστικής τελειότητας.  Οι τέσσερις αυτές κολώνες προέρχονται από αρχαίο ναό, με κιονόκρανα Ιωνικού ή Δωρικού ρυθμού.  Οι τοιχογραφίες του, έχουν καταστραφεί από την επί Τουρκοκρατίας πυρκαϊά. Ο νάρθηκας είναι κακότεχνος κατασκευαστικά, με εξάγωνο ανισόπλευρο και χωρίς παράθυρα τρούλο.  Ωστόσο, μπορούμε να θαυμάσουμε αρίστης τέχνης τοιχογραφίες όπως το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου, η ζωή του κυρίου, το Πάσα Πνοή, θαύματα, εικόνα της κόλασης και τον Ζωδιακό κύκλο.  Στον νάρθηκα βρίσκεται και μια μαρμάρινη πλάκα, η οποία παλαιότερα είχε χρησιμοποιηθεί και σαν Αγία Τράπεζα.  Έχει διάσταση 0,69 επί 0,72 του μέτρου και πάχος 8 εκατοστά και είναι σχεδιασμένη με μαίανδρο, ενώ στα τέσσερα σχηματιζόμενα ορθογώνια έχουν σχεδιασθεί ένσταυροι τροχοί, όπως το λάβαρο του Μεγ. Κωνσταντίνου.  Η πλάκα αυτή ήταν κάποτε θωράκιο, ο δε διπλός  διασταυρούμενος μαίανδρος, σχηματίζει το σχήμα της Swastika, κάτι κοινό για του χριστιανικούς χρόνους.
 Ιστορία της Μονής: Πότε ακριβώς δημιουργήθηκε η μονή δεν έχει εξακριβωθεί.  Είναι γνωστό όμως ότι διαλύθηκε στα 1834-1836 με Β.Δ./γμα της 25-6-1834, γιατί είχε λιγότερους από 6 μοναχούς.  Έτσι χάθηκε και ότι γραπτό, ιστορικό υλικό που τυχόν υπήρχε.  Αν μάλιστα υπολογιστεί και η  πριν 10-15 χρόνια, καταστροφή της από τους Τούρκους, εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες.  Είναι γνωστό όμως ότι επί Τουρκοκρατίας, υπήρξε πνευματικό κέντρο της περιοχής.  Στην Μονή έμαθε γράμματα και έγινε μοναχός, ο κατόπιν εθνεγέρτης της Τουρκοκρατούμενης Εύβοιας, επίσκοπος Ευρίπου, Νεόφυτος Αδάμ.  Σήμερα ανήκουν σ΄ αυτήν 8-10 ιερομόναχοι με ηγούμενο τον πατέρα Παύλο, οι οποίοι όμως δεν ζουν μόνιμα στην μονή.  Μόνιμα, εκεί βρίσκεται ο μοναχός Ιωάννης.
Σε επίσκεψή μας στην μονή, συναντήσαμε έναν ιερομόναχο ο οποίος μας μίλησε λίγο για την ιστορία της μονής και για την λειτουργία της σήμερα: “Πίσω από το ιερό, βρίσκεται μαρμάρινο εικονοστάσι.  Εκεί σε παλαιότερες ανασκαφές, βρήκαν ένα πετραχήλι όπου μέσα ήταν τυλιγμένα λείψανα αγίου και ένα πήλινο Άγιο Ποτήρι.  Πιθανολογείται, ότι οι μοναχοί που κινδύνευσαν, τα έκρυψαν εκεί και εγκατέλειψαν την μονή.  Αυτά φυλάσσονται σήμερα στην μονή.  Η Αγία Τράπεζα στην βάση της έχει λείψανα Αγίων, τα οποία και παραμένουν  εκεί ανά  τους αιώνες.  Οι εικόνες του είναι παμπάλαιες.  Ο Άγιος Γεώργιος ονομαζόταν από τους πιστούς “Αφέντης” γιατί σε στιγμές δύσκολες όταν ζητούσαν την βοήθειά του, ικανοποιούσε τις επιθυμίες τους και τους χάριζε την προστασία του.
Τα ξύλα και τα δοκάρια στο εσωτερικό της μονής δεν έχουν αλλαχθεί, από την ίδρυση της και η πατίνα του χρόνου, κάνει έντονη την παρουσία της.  Πάνω από τον ναό, στην οροφή, έχουν κτιστεί πήλινες στάμνες, με το στόμιο ανάποδα, που χρησιμεύουν για την καλύτερη ακουστική του ναού.  Η μονή πανηγυρίζει δύο φορές, μια στις 23 Απριλίου και μια στις αρχές Νοεμβρίου, στην ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου.  Λειτουργία γίνεται σε όλες τις μεγάλες γιορτές.  Αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, γιατί ενώ παλαιότερα γινόταν εκτροφή ζώων, σήμερα υπάρχει πρόβλημα, λόγω έλλειψης μοναχών αφ΄ ενός, αλλά και λόγω του καμένου δάσους αφ΄ ετέρου.  Εξωτερικά η αρχαιολογική εταιρία έχει ξεκινήσει έργα αναπαλαίωσης και συντήρησης του ναού.”
Τελειώνοντας εδώ, θέλουμε να γράψουμε και τις δικές μας εντυπώσεις γι΄ αυτό το Βυζαντινό μνημείο, με την μεγάλη αρχαιολογική αξία και την μακριά θρησκευτική παράδοση.  Κτισμένο σε ένα ξέφωτο του δάσους, δείγμα αρχιτεκτονικής τελειότητας, συγκεντρώνει το βλέμμα όλων των επισκεπτών εξωτερικά, ενώ μπαίνοντας μέσα στο ναό νομίζεις ότι αφήνεις τον χρόνο και το σήμερα πίσω και περνάς σε μια άλλη εποχή ηρεμίας και κατάνυξης.

ΤΟ ΛΗΛΑΝΤΙΟ ΣΗΜΕΡΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΗΜΟΥ ΛΗΛΑΝΤΙΩΝ

Ληλαντίων τέως δήμος: Ο Δήμος Ληλαντίων, συστάθηκε το 1836.  Το 1841, συγχωνεύθηκε με τον τέως Δήμο Διρφύων.  Το 1875 χωρίστηκε πάλι στους Δήμο Διρφύων με έδρα τους Στρόπωνες, και Δήμο Ληλαντίων με έδρα τους Καθενούς.  Ο Δήμος Ληλαντίων περιλάμβανε τα χωριά: Καθενούς (έδρα), Λούτσα, Βούνοι, Γίδες, Πισσώνας, Πάλιουρα, Αγ. Αθανάσιος, Μακρυκάπα, Μίστρος, Θεολόγος, Πούρνος, Βάβουλα, Πολυτήρια, Στενή, Καμπιά, Μαυρόπουλο, Γέροντας, Καμάρια και Αγ. Δημήτριος.  Στον πρωτοσυνταθέντα Δήμο Ληλαντίων το 1836, το ιδρυτικό βασιλικό διάταγμα αναφέρει τον “Δήμο Λιλαντέων”(Λιλαντείς), ενώ τη συγχώνευση του το 1841 γράφει: “Ονομασία του Δήμου: Ληλάντων”.  Ως πρώτος δήμαρχος το 1836 ορίσθηκε ο Α. Αποστολίδης.  Το 1882 ο Δήμος μετασχηματίζεται και περιλαμβάνει τα χωριά: Καθενοί(έδρα), Πάλιουρα, Λούτσα, Μονή Αγ,. Δημητρίου, Γίδες, Αγ. Αθανάσιο, Μακρυκάπα, Αγ. Σοφία, Κατούνια, Τσέργες, Κοτσικιά, Πηγάδια, Πεισώνας, Πολυτήρια, Πούρνο, Μύστρο, Θεολόγο και Γέροντα.  Καταρτίζοντας τον Δήμο τους οι νέοι Ληλάντιοι με το Β.Δ. 16/12/1882 Εφ. Κ. 1882 σελίδα 472, έβαλαν σαν έμβλημα  τους  το  ελάφι. Οι  κοινότητες   που  σήμερα  απαρτίζουν τον Δήμο Ληλαντίων απ΄ όταν το 1833 απελευθερώθηκε η Χαλκίδα  και συστάθηκε ο Δήμος Χαλκιδέων έως το 1912 ανήκαν διοικητικά σε αυτόν.  Από το 1912 με Β.Δ. έως το 2000 λειτουργούν σαν αυτόνομες κοινότητες.  Το 2000 με τον Καποδιστριακό νόμο συνενώνονται σαν Δήμος Ληλαντίων με έδρα το Βασιλικό, που όπως θα δούμε λειτουργούσε ήδη σαν αυτόνομος Δήμος από το 1994.
ΔΗΜΟΣ ΛΗΛΑΝΤΙΩΝ 2000: Με τις δημοτικές εκλογές του 2000 και το Καποδιστριακό σύστημα, ως Δήμος Ληλαντίων χαρακτηρίστηκε η περιοχή γύρω από το Ληλάντιο πεδίο.  Στον Δήμο περιλαμβάνονται, η πόλη του Βασιλικού-Λευκαντί και οι κοινότητες και οικισμοί των Φύλλων, Αγ. Νικολάου, Αφράτι, Μύτικα και Ν. Λαμψάκου με έδρα του δήμου το Βασιλικό.  Έχει έκταση 111.446 στρέμματα και πληθυσμό 20.000 περίπου.  Δήμος χαρισματικός ως προς τη θέση και το πλούσιο, πεδινό έδαφος του και με τα σημεία της ιστορίας εμφανή σε όλη την περιοχή του, και αυτόνομος χωρίς ν΄ αποτελεί ¨το μήλο της Έριδος¨ για Χαλκιδείς και Ερετριείς. 

ΤΟ ΛΗΛΑΝΤΙΟ ΠΕΔΙΟ

Το Ληλάντιο πεδίο καταλαμβάνει σχεδόν την συνολική έκταση του.  Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο ΄προς τον Απόλλωνα, ήταν ένας από τους τόπους, που διάλεξε ο θεός του φωτός, για ν΄ ανεγερθεί προς τιμήν του μαντείο.  Σήμερα δεν βιώνει την δόξα παλαιοτέρων εποχών, αφού μετά το Ληλάντιο πόλεμο, η κατάπτωσή του από τα δεινά είναι γνωστή όπως δείχνουν οι ανασκαφές και ακολουθεί την τύχη των δύο πόλεων.  Όταν οι Πέρσες έφτασαν στην Εύβοια, πολιόρκησαν έξι μήνες την Ερέτρια και έκαψαν και σύλησαν τα ιερά.  Στην συνέχεια η Ερέτρια αναλαμβάνει και παίζει ενεργό ρόλο στην ιστορία όπως όλη η Εύβοια καθώς οι αιώνες περνούν και οι κατακτητές διαδέχονται ο ένας τον άλλον Μακεδόνες-Αλέξανδρος, Ρωμαίοι, Αντίγονος, Άτταλος.  Το 200 π.Χ. καταστρέφεται η Χαλκίδα από τον Πόπλιο Σοιλπίκιο Γάλβα και το 198 π.Χ.   ισοπεδώνεται η Ερέτρια από τον Λεύκιο Φλαμίνιο.  Οι καταστροφές συνεχίζονται και ο 1ος αιώνας π.Χ. είδε την ερήμωση.  Το 21 π.Χ. η Ερέτρια εγκαταλείπεται και χρησιμεύει σαν “λατομείο”.  Ο Στράβων γράφει χαρακτηριστικά, ότι η Χαλκίδα πρωτοστατούσε τότε στο νησί και γνώρισε μεγάλη άνθηση, ενώ η Ερέτρια ερχόταν σε δεύτερη μοίρα.  Ο ίδιος μας πληροφορεί και για τον σεισμό που έπληξε την Εύβοια τότε.  Το 365 π.Χ. άλλος μεγάλος καταστροφικός σεισμός έπληξε την περιοχή κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους η Εύβοια παρακμάζει και αυτό συνεχίζεται ως το 1470 και στην συνέχεια στους Τούρκους για ν΄ απελευθερωθεί το 1833.
     Στη  περίοδο  του  1940  αρκετοί  Χαλκιδέοι  βρήκαν  καταφύγιο  στις  κοινότητες  του Ληλάντιου  για  να  γλυτώσουν  από  τους  αδίστακτους  Γερμανούς.  Χαρακτηριστική  η  περιγραφή  από  τον  Δημήτρη  Καραγκούνη,  έναν  τυπογράφο  της  Εθνικής  Αντίστασης, στο  προσωπικό  του  ημερολόγιο. Όταν  χρειάστηκε  να  διαφύγει  από  τη  πόλη  της  Χαλκίδας,  κατέφυγαν  αυτός  και οι  συνεργάτες  του  με  τον  εξοπλισμό  του  τυπογραφείου, αρχικά  στο  Βασιλικό,  αργότερα  στη  περιοχή  του  Αι-Γιώργη  και  στη  συνέχεια  βορειότερα, όπου  με  αγώνα  και  δυσκολίες  εξέδιδαν  την  εφημερίδα  του  για  να  μοιρασθεί  κρυφά  στους  Χαλκιδέους  πολίτες.
    Φθάνοντας λοιπόν στον 19ο αιώνα μετά από πολλές αλλαγές η περιοχή μας ονομάζεται Αμπελώνες.  Στον χώρο του Ληλαντίου, ο επισκέπτης χάνεται μέσα στον χρόνο και την ιστορία.  Όπως στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα, οι κάτοικοι του Ληλάντιου οφείλουν την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής στην εύφορη πεδιάδα.  Αξιόλογη η αγροτική παραγωγή καθώς και η κτηνοτροφική.  Στην σύγχρονη εποχή, δεν είναι μόνο οι καλλιέργειες που στηρίζουν την οικονομία του τόπου, αλλά και η γενικότερη εκμετάλλευση του εδάφους, για την κατασκευή τούβλων, από υπερσύγχρονες, βιομηχανικές μονάδες.  Μπορεί κανείς, περιδιαβαίνοντας την εύφορη περιοχή, την αφιερωμένη στον Απόλλωνα, να δει τις βαθιές πληγές που έχουν αφήσει οι χώροι συγκομιδής αργίλου.  Αρκετές αμπελοκαλλιέργειες γίνονται σε λεκάνες-χωράφια, με σημαντικό βάθος σε σχέση με το δρόμο, αληθινή μαρτυρία για την ανθρώπινη επέμβαση στην περιοχή. Σήμερα  ευτυχώς  κάποιοι  έχουν  ευαισθητοποιηθεί  και  φροντίζουν  για  το  ‘γέμισμα’  αυτών  των  λεκανών.  Η επεξεργασία του οίνου, της ξυλείας και άλλες διάφορες  βιομηχανικές  και  βιοτεχνικές μονάδες απασχολούν εργατικό δυναμικό της περιοχής, καθώς έχει αναπτύξει την δική του βιομηχανική ζώνη.
Το πράσινο και το γαλάζιο, τα δάση και η θάλασσα, οι ελιές, τΑ αμπέλια και οι παραλίες συνυπάρχουν αρμονικά.  Έτσι υπάρχει πάντα τουριστική κίνηση, κυρίως το καλοκαίρι, αφού άλλωστε είναι και ¨πέρασμα¨ για τους επισκέπτες της Νότιας Εύβοιας.  Οι ψαροταβέρνες, τα ουζερί και οι  γραφικές παραλίες συγκεντρώνουν άτομα κάθε ηλικίας.  Το Λευκαντί γνωστός τουριστικός οικισμός και με πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, τουριστικό θέρετρο του νομού, διαθέτει παράλληλα μαζί με το Μπούρτζι και το Βασιλικό μαγαζιά-στέκια για τους καλοφαγάδες και λάτρες των ψαρομεζέδων και ουζομεζέδων.
Ο Δήμος παράλληλα έχει αναπτύξει και πολιτιστική δραστηριότητα με την δημιουργία των κατά τόπους πολιτιστικών συλλόγων, οι δραστηριότητες των οποίων συνεχώς αυξάνονται.
Αποκριάτικο καρναβάλι με συμμετοχή ομάδων απ΄ όλες τις κοινότητες, αθλητικές δραστηριότητες, ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις πολιτιστικού περιεχομένου, γιορτή κρασιού την εποχή του τρύγου κτλ.
  Ακολουθεί τους ρυθμούς εξέλιξης του τέλους του 20ου αιώνα και μπήκε  στον 21ο αιώνα στοχεύοντας στην περαιτέρω εξέλιξη και ποιότητα ζωής, με υπεύθυνο σχεδιασμό και προγραμματισμό σημαντικών έργων.

   Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ Σχολ. έτος 2005 - 2006
q      Αραμπατζόγλου Θοδωρής     Β1
q      Αλατζόγλου Μαρίνα         Α1
q      Βαρδαξή Ευη               Α1
q      Γιάνναλου Ρούλα           Α1
q      Γλυκού Χαρά               Γ1
q      Δελημπόη Αναστασία        Α1
q      Δεμερτζή Γιώτα            Α1
q      Εσκιόγλου Ζωή             Α1
q      Καραγιαννίδη Αθηνά        Γ1
q      Καρκαλή Αγγελική          Γ1
q      Καττή Βάσια               Α2
q      Κολιόπουλος Βασίλης       Α2
q      Κούκουζα Νατάσσα          Β2
q      Κύρλας Αντώνης            Α1
q      Λάμπρου Βαγγέλης          Β2
q      Λινάρδου Βάσω             Β2
q      Λύκου Στέλλα              Β2
q      Μάλλιαρη Εύη              Α2
q      Μπάκας Βασίλης            Γ1
q      Μπαρίτα Ράνια             Γ2
q      Μπαρόλας Κώστας           Β2
q      Μποτζακάκη Άννα Μαρία     Α2
q      Παππά Ελένη               Α3
q      Πιτσούνης Νικόλας         Β3
q      Νάτσης Σπύρος             Γ1
q      Πασσά Μέριλυν             Γ2
q      Σίδερης Δημήτρης          Β3
q      Σαμαρτζή Γεωργία          Β3
q      Σιμιτζή Σταυρούλα του Γρηγ. Α4
q      Σιμιτζή Σταυρούλα του Ιωάν. Α4
q      Σίνος Βασίλης             Γ2
q      Σιόλιας Κωνσταντίνος      Β3
q      Σπανόπουλος Νίκος         Β3
q      Σπανού Μαργαρίτα          Α4
q      Σταμάτης Νικόλαος         Β3
q      Σταματούκου Ειρήνη        Α4
q      Τζάνος Χρήστος            Α4
q      Τσάλα Πολυξένη            Β3
q      Χαραλάμπους Κατερίνα      Α4
q      Χασάν Παπά Ερβίς          Α4
q      Χατζηαντωνάκης Δημήτρης   Α4
q      Χατζημαργαρίτης Βαγγέλης  Β3
q      Χροναίος Νίκος            Β3

ΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ
1. ΑΚΡΙΩΤΟΥ ΑΦΡΟΔΙΤΗ       ΠΕ 11
2. ΚΑΡΑΜΗΤΣΑ ΑΝΝΑ          ΠΕ 5
3. ΠΙΤΣΙΝΗ ΑΦΕΝΔΡΑ         ΠΕ 17